Yaşlanmayla beraber hafızada, düşüncede, davranışlarda bazı değişiklikler meydana gelmektedir. Bu davranışlar kişinin hayatını etkiliyorsa o zaman "Demans" sürecinin başlangıcına işaret olabilir.
Demans Nedir?
Demans, kişinin hafıza, düşünme, davranış ve günlük aktiviteleri gerçekleştirme yeteneklerinde azalmaya yol açan, unutkanlık yapan hastalıkların genel adıdır.
Genellikle yaşla beraber ortaya çıkan ve yaşla beraber ilerleyen bir hastalıktır. Yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir. Demansın en yaygın türü Alzheimer hastalığıdır.
Demans Çeşitleri Nelerdir?
- Alzheimer Hastalığı: Demansın en yaygın türüdür. Beynin hücrelerinin ve işlevlerinin bozukluğu ile giden ilerleyici bir beyin hastalığıdır.
- Vasküler Demans: Beyindeki kan akışının yetersizliği sonucu meydana gelir. Genellikle inme veya serebrovasküler hastalıklar sonrasında gelişir.
- Lewy Cisimcikli Demans: Beyin hücrelerinde anormal protein birikimi (Lewy cisimcikleri) bulunur. Belirtiler arasında görsel halüsinasyonlar, denge ve hareket sorunları görülür ve bu bulgular dalgalanma gösterir.
- Frontotemporal Demans: Beynin frontal ve temporal loblarında meydana gelen hasarlardan kaynaklanır. Kişilik değişiklikleri, dil sorunları ve davranış bozuklukları sık görülür.
Demansın Evreleri ve Belirtileri:
Demans; erken, orta ve ileri olmak üzere üç evreye ayrılmaktadır.
1) Erken Evre Demans;
Genellikle hafif unutkanlık ve kelime bulmada zorluklar başlar. Kişi, günlük konuşmalarda doğru kelimeyi bulmakta zorlanabilir veya sıkça kullanılan kelimeleri unutabilir. Sorulan sorular ve kurulan cümleler tekrara düşer, yer-zaman kavramı karışmaya başlar. Hesaplamada zorluklar da bu evrenin önemli belirtilerindendir. Kişi, basit matematik işlemlerini yapmakta güçlük çekebilir ve faturaları ödemek gibi günlük finansal görevleri yerine getirmekte zorlanabilir. Eşyaları kaybetme ve yerini karıştırma da sıkça yaşanır.
2) Orta Evre Demans;
Bellek kaybında belirgin bir artış gözlemlenir. Bu evrede kişi, yakın geçmişte olan olayları hatırlamakta ciddi zorluklar yaşar ve günlük yaşamında daha fazla unutkanlık sergiler. Kişi, konuşurken doğru kelimeleri bulmakta zorlanır ve yanlış kelimeler kullanabilir.
Basit bakım yeteneklerinin kaybolması, demansın orta evresinde dikkati çeker. Kişi, kişisel hijyen, giyinme ve yemek yeme gibi temel günlük aktiviteleri gerçekleştirmekte zorlanır. Bu dönemde kişilik değişiklikleri daha belirgin hale gelir ve gece-gündüz ayrımını kaybetme de sıkça görülür.
Kişi, tanıdık yüzleri ve isimleri hatırlamakta güçlük çeker. İletişim zorluğu bu evrede artar.
Aşırı sinirlilik, amaçsız gezinme ve hayal görme de demansın orta evresinin belirtilerindendir. Nedeni belli olmayan öfke patlamaları yaşayabilir, ev içinde veya dışında amaçsızca dolaşabilir ve gerçek olmayan şeyler görme veya duyma gibi halüsinasyonlar yaşayabilir. Bu belirtiler, demansın orta evresinde kişiyi ve bakımını üstlenen kişileri ciddi şekilde etkileyebilir.
3) İleri Evre Demans;
Demansın ileri evresi, kişinin günlük yaşamını ciddi şekilde etkileyen belirtilerle karakterizedir. Bu evrede beslenmede yetersizlik yaygın bir sorun haline gelir. Kişi, kendi başına yemek yemekte zorlanır ve beslenme ihtiyaçlarını karşılayamaz. Bu durum, önemli kilo kaybına ve beslenme yetersizliğine yol açabilir.
İdrar ve dışkı kaçırma da demansın ileri evresinin belirgin belirtilerindendir. Kişi, tuvalet ihtiyacını kontrol edemez hale gelir ve bu durum, hijyen sorunlarına ve bakım ihtiyacının artmasına neden olur. Hareket yeteneğinde kayıp ve yatağa bağımlılık da bu evrede sıkça görülür.
Demans Hangi Yaş Aralığında Görülür?
Demans genellikle 65 yaş ve üzeri bireylerde daha sık görülür. Ancak, erken başlangıçlı demans (65 yaşından önce başlayan) olguları da mevcuttur. Erken başlangıçlı demans genellikle genetik faktörlerle ilişkilidir ve daha nadir görülür.
Demansın Tedavisi Var Mıdır?
Demansın kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, genç yaşta alınabilecek bazı önlemler hastalığın gelişme riskini azaltabilir veya belirtilerin ilerlemesini yavaşlatabilir.
Genç Yaşta Önlem Almak İçin Neler Yapılmalı?
Genç yaşlarda alınacak önlemler, demans riskini azaltmada ve beyin sağlığını korumada önemli rol oynar.
Sağlıklı beslenme, beyin sağlığını korumada önemli bir rol oynar. Akdeniz diyeti gibi antioksidanlar ve omega-3 yağ asitleri bakımından zengin diyetler, beyin fonksiyonlarını destekler. Özellikle yeşil yapraklı sebzeler, balık, fındık ve zeytinyağı gibi besinler, beyin sağlığını olumlu yönde etkiler.
Düzenli fiziksel aktivite, beynin kan akışını artırır ve genel sağlık üzerinde olumlu etkiler yaratır. Yürüyüş, yüzme, yoga ve dans gibi aktiviteler, hem bedensel hem de zihinsel sağlığı destekler.
Zihinsel olarak uyarıcı aktiviteler de demans riskini azaltmada etkilidir. Sudoku çözme, kitap okuma, yeni bir dil öğrenme veya müzik aleti çalma gibi aktiviteler, beyin sağlığını korur ve bilişsel fonksiyonları geliştirir.
Sigara ve aşırı alkol tüketiminden kaçınmak, beyin sağlığı üzerinde olumlu etkiler yaratır.
Düzenli sağlık kontrolleri, demans riskini artıran sağlık sorunlarının erken tespit edilmesi ve kontrol altına alınması açısından kritik öneme sahiptir. Yüksek tansiyon, diyabet ve yüksek kolesterol gibi durumların yönetilmesi, demans riskini azaltmada etkilidir.
Yeterli ve kaliteli uyku, beyin sağlığı için çok önemlidir. Düzenli uyku düzeni oluşturmak ve uyku kalitesini artırmak, beyin fonksiyonlarını korur ve demans riskini azaltır.
Unutkanlıkla ilgili süreçler bir doktor tarafından detaylı bir şekilde değerlendirilmeli, gerekli olan işlemler, tetkikler, değerlendirmeler ve tedaviler çok gecikmeden yapılmalıdır.
