Diyabet bir metabolizma hastalığıdır. Temel sorun pankreastan salgılanan insülin isimli hormonun yokluğu, yetersizliği veya etkisizliğidir. İnsülin, pankreas tarafından üretilir ve kan şekerinin (glukoz) kullanılabilmesi veya depolanabilmesi için hücrelere geçişini sağlar. Vücuttaki hücrelerin pek çoğu (hepsi değil) insülin yokluğunda veya etkisizliğinde kan şekerini alıp kullanamaz. Şeker kanda kalır ve yüksek düzeylere kadar çıkar, birikir.
Diyabet Hastalığı Kaç Tipe Ayrılmaktadır?
Diyabet hastalığının iki ana tipi vardır. Tip 1 diyabet ve Tip 2 diyabet.
● Tip 1 Diyabet: İnsülin üretiminin azalması ve bir süre sonra üretimin durmasıyla karakterize “insülin eksikliği” durumudur. Genellikle çocukluk veya genç erişkin dönemde başlar. Tip 1 diyabetli bireyler, kendi üretimleri yetersiz olduğundan, hayatları boyunca insülin hormonunu dışarıdan almak zorundadırlar. Şimdilik sadece enjektabl formu kullanılabilmektedir.
● Tip 2 Diyabet: Bu hastalarda vücut yeterince insülin üretemez veya üretilen insülini etkili bir şekilde kullanamaz. Genellikle yetişkinlerde görülür. Yanlış beslenme ve hareketsiz yaşam tarzının yaygınlaşmasıyla artık ergenlik dönemi gençlerde de tip 2 diyabet tanısı konulabilmektedir. Bu diyabet tipinde beslenme ve düzenli hareketi kapsayan yaşam tarzı değişikliği temel tedavi yaklaşımıdır. Bu konuda tam uyum beklenir. İlaç tedavisi ve desteği gerekli durumlarda eklenir.
Diyabet Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Diyabetin belirtileri; hastanın yaşına, diyabet süresine ve kan şekeri kontrolünün yeterli olup olmamasına göre değişkenlik gösterir. Halk arasında da bilinen çok su içme, çok idrara çıkma yakınması ancak kan şekeri yükseldiğinde ortaya çıkabilir. Bazen çok net belirtiler de olmayabilir. Halsizlik, yorgunluk gibi genel yakınmalar da olabilir. Kan şekeri yükseldiğinde susuzluk hissi, sık idrara çıkma, yorgunluk ve halsizlik, kilo kaybı, bulanık görme, ellerde ayaklarda karıncalanma, uyuşma gibi belirtiler olabilir. Kan şekeri hafif veya orta düzeydeyken bir yakınmaya yol açmayabilir. Bu nedenle hastalık “sinsi ve kronik” olarak tanımlanır.
Diyabet Hastalığıyla Hangi Bölümler İlgilenir?
Diyabet tedavisine multidisipliner bir yaklaşım gerekir. Bu nedenle birçok uzmanlık dalı işbirliği içinde çalışır.
1) Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları: Diyabet bir hormon ve metabolizma hastalığıdır. Endokrinoloji uzmanı da bu konunun uzmanıdır. Diyabet tanı ve tedavisinde Endokrinoloji uzmanı hastayı değerlendirir, tedaviyi ve takibi planlar.
2) İç Hastalıkları (Dahiliye): Diyabet tanı ve tedavisinde yeri çok önemli olan uzmanlık dalıdır. Endokrinoloji uzmanı gibi tedavi ve takibi yönetir.
3) Kardiyoloji: Diyabette kalp ve damar hastalıkları riski çok artar. Diyabette birinci ölüm nedeni, kalp damar hastalığıdır. Belirgin yakınması veya belirtisi olmasa da özellikle yetişkin diyabetli, kardiyoloji uzmanı tarafından periyodik olarak değerlendirilmelidir.
4) Nefroloji: Diyabet, son dönem böbrek hastalığı ve diyaliz için en önemli risk faktörüdür. Bu nedenle nefrologlar gerektiğinde diyabetik böbrek hastalığının yönetiminde yer alır.
5) Diyabet Eğitim Hemşireliği ve Beslenme Uzmanı: Diyabet yönetiminde eğitim ve beslenme çok önemlidir. Diyabet eğitim hemşireleri ve diyetisyenler, hastalara diyabetin yönetimi konusunda rehberlik eder.
Diyabet Hastalığının Nedenleri Nelerdir?
Diyabetin nedeni, türüne göre farklılık gösterir. Tip 1 diyabet otoimmün bir hastalıktır. Yani vücut bağışıklık sistemini yanlış ayarlayarak sağlıklı pankreas bezine saldırma komutu verir. Genetik altyapı ve otoimmüniteye eğilim önemli hazırlayıcı nedenlerdir. Tip 2 diyabet ise genetik yatkınlığa eklenen çevresel faktörler nedeniyle oluşur.
Diyabet Hastalığının Tedavisi Nedir?
Diyabetin; standart, tek düze ve kalıp olarak tanımlanacak bir tedavisi bulunmamaktadır. Elbette bilimsel veriler ve kılavuzlar vardır ama hastaya ve güncel durumuna göre aktif tedavi planlanır. Diyabet tedavisinde amaç, kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmak, eklenen diğer komplikasyonları önlemek ve iyileştirmek üzerinedir. Tedavide beslenme, egzersiz ve yaşam tarzı değişiklikleri (örneğin sigara ve alkolü bırakmak, stresi yönetmek gibi) her iki tip diyabette de baş roldedir ve çok önemlidir. Tip 1 diyabet tedavisinde bunlara ek olarak insülin tedavisi başlanır. Tip 2 diyabette ise insülinin salınmasını, etkinliğini artıran, şekerin emilmesini azaltan, şekerin idrar yoluyla atılmasını sağlayan ilaçlar gibi çeşitli ve çok sayıda yolu etkileyen ilaçlar kullanılabilir. Hastanın hangi ilaç veya ilaçları kullanması gerektiği takip eden hekimin karar vereceği durumdur. Gereğinde tip 2 diyabet hastası insülin de kullanabilir.
Diyabet, yaşam boyu süren bir hastalık olarak kabul edilir. Kontrol altında tutulması, ilerlemenin önlenmesi için hastanın da işin içinde olması gerekir. Hastanın bilinçlendirilmesi, bilgilendirilmesi çok önemlidir.
Prof. Dr. Betül Uğur Altun
Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları
